AVRUPA'DA ARAP HARFLERİ İLE BASILAN İLK HARİTA
Avrupa'da Arap harfleri ile basılan ilk harita Tunuslu Hacı Ahmed'e ait olan Dünya Haritasıdır. Hacı Ahmed'in, 967'de (1559) elma ağacı tahtası üzerine çizdiği, kalp şeklindeki düzlemküre dünya haritasının kenarlarında, satırlar halinde Türkçe yazılar bulunmaktadır. Harita 115 x 111 cm. boyutundadır.
Venedik'te San Marco Kütüphanesi'nde bulunan Tunuslu Hacı Ahmed'in Dünya Haritası, 16. yüzyıl kaynaklı Osmanlı haritaları içinde çok tartışılan bir yapıt olma özelliğini taşımaktadır. Harita altı parça halinde elma ağacı tahta kalıbı üzerine çizilmiştir. Haritanın 1559'da basılmış örnekleri mevcut değildir. Ancak 1795'de kalıplardan 24 baskı alınmış ve bugün elde bulunan örnekleri ortaya çıkartılmıştır. Yürek şeklindeki dünya haritası üzerinde, Türkçe ilginç bilgiler de yer almaktadır. Haritada yeni ve eski dünya yer almakta, güneyde çok büyük bir alanı kaplayan Antarktika bulunmaktadır.
Dünya Haritası – Tunuslu Hacı Ahmed
İLK TÜRK MATBAASININ KURULUŞU
İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika tarafından, 1139 Zilkade ortalarında (1727 Temmuz başları) İstanbul’da Yavuz Sultan Selim semtindeki evinde kurulmuştur. Tarihi kayıtlardan, İbrahim Müteferrika’dan önce İstanbul’da bazı azınlık matbaalarının kurulduğu ve işletildiği bilinmektedir. İbrahim Müteferrika, matbaa kurma girişimini gerçekleştirmek amacı ile, baskı sanatının yararlarını anlatan “Vesiletü’t-tıba’a” adlı tasarısını hazırlayıp sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya sunmuştur.
Sultan III. Ahmed’in fermanı ve Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi’nin verdiği fetva ile matbaa “Darü’t-tıba’ati’l-ma’mure” adıyla açıldı. 1729 yılından itibaren İbrahim Müteferrika’nın hastalanma tarihi olan 1743 yılına kadar geçen on altı yıl içinde, aynı matbaada 17 eser basılmıştır. Bunların arasında yer alan "Tuhfet'ül-Kibâr" adlı eser Osmanlı deniz tarihi ile ilgilidir. Kasım 1656'da yazılan eser 29 Mayıs 1729'da basılmıştır. 85 sayfa, 3 harita ve bir şekilden oluşmaktadır. 25x15 cm. boyutunda olup, 1000 adet basılmıştır.
Haritacılık ile ilgili bilgiler içeren bir diğer kitap ise "Tarihü'l-Hindi'-Garbi" adını taşımaktadır. Kitapta yazarın adı geçmemekte olup, 94 sayfa ve 3 haritadan meydana gelmektedir. Kitap 25x15 cm. boyutundadır ve 500 adet basılmıştır. İbrahim Müteferrika'nın bastığı en önemli eserlerden biri de Katip Çelebi'nin "Cihânnümâ" sıdır.
Matbaa, 1735 -1743 yılları arasında faaliyetini durdurmuştur. 1743’de hastalanan İbrahim Müteferrika’nın hastalığı iki yıl sürmüş, 1745’de hayata gözlerini yummuştur. İbrahim Müteferrika bu 17 kitaptan başka 4 adet harita basmıştır.
İBRAHİM MÜTEFERRİKA'NIN BASTIĞI HARİTALAR
Marmara Haritası
19 x 43 cm. ebadında olan harita şimşir kalıp üzerine hakkedilmiştir. Üzerinde kimin tarafından hazırlandığına ilişkin bir kayıt yoktur. Kalıp zamanla birkaç yerinden çatlamıştır. Haritanın altında da ölçeği “françenin milleridir yirmi mil bir derecedir ” şeklinde belirtilmiştir. Kalıp büyük bir olasılıkla Damad İbrahim Paşa’ya sunulmak üzere 1719 yılında İbrahim Müteferrika tarafından örnek olarak yaptırılmıştır. Bugüne kadar haritanın orijinal baskı nüshasına kütüphane, müze ve arşivlerde rastlanmamıştır.
Karadeniz Haritası
65 x 100 cm. ebadındaki harita dört ayrı bakır kalıp üstüne hakkedilmiştir. Sonradan renklendirilen harita, yeşil bez üzerine yapıştırılmıştır. Haritanın sağ üst köşesindeki kayda göre, 1137’de (1724-25) İstanbul’da basılmıştır.
İran Haritası
48 x 58 cm. ebadında olan harita dört bakır kalıp üzerine hakkedilip daha sonra renkli hale getirilmiştir. Harita Guillaume Delisle'nin 1724'te Paris'te basılan İran Haritası'nın geliştirilmiş bir şeklidir.
Mısır Haritası
39,5 x 49,5 cm. ebadındaki harita, bakır kalıp üzerine hakkedilip siyah-beyaz olarak basılmıştır. Üzerinde hayvan ve gemi resimleri ile dağlar gösterilmiştir. Sağ alt köşede Zatü’l-kürsi’il-sana’i bulunan İbrahim Müteferrika’nın bu haritası kaynaklarda uzun yıllar kayıp gösterilmiştir. Harita aslında İbrahim Müteferrika’nın 1730’da bastığı altıncı kitap olan Tarih-i Mısri’l-Kadim’de yer almaktadır. Haritada herhangi bir tarih ya da hazırlayanın adı yoktur. Haritanın yapımına Jansonius’un Mısır Haritası örnek alınmıştır.
Kaynak:
Matbaanın Kurulmasından Sonraki Türk Haritacılığı
Matbaanın Kurulmasından Sonraki Türk Haritacılığı
[Teşekkür Butonu][Sosyal Medya Hesaplarımız][Site Kuralları]
"Özgürlük uğrunda herşeyi göze alabilenlerin hakkıdır!"
"Özgürlük uğrunda herşeyi göze alabilenlerin hakkıdır!"